Aanvullende informatie: Warschau, Żolibórz, Czarnieckiego 49, schoolgebouw uit de jaren 1930, sporen van beschietingen op de gevel.
Elk jaar op de eerste augustus, om 19.00 uur, klinkt er een snerpend gejoel van sirenes door de hele stad; auto's, bussen, trams stoppen, voorbijgangers stoppen, klokken luiden... Zeven uur is het “W”-uur. Het herdenkt het uitbreken van de Opstand van Warschau.
Mijn grootvader Eugeniusz Sokołowski, een opstandeling alias “Wit”, vocht als onderofficier in de rang van pelotonssergeant in Śródmieście (stadscentrum). Hij was een soldaat in de “Bartkiewicz” groep (het pseudoniem van majoor Włodzimierz Zawadzki), een eenheid van het thuisleger georganiseerd uit de dekkingspelotons van de commandant van District I Śródmieście. De groep opereerde in het gebied van de Swietokrzyska, Mazowiecka, Malachowskiplein, Kredytowa, Krolewska en Marszalkowska straten. Het nam deel aan de gevechten van 5 augustus tot 3 oktober 1944. Volgens gegevens verzameld op 30 september, telde het 824 mannen, waaronder 692 soldaten.
De verjaardag van de Opstand van Warschau was dit jaar de tachtigste.
De oudere huurders van het huis waar ik woon herinneren zich zeker dat ze, als ze uit de ramen keken die uitkeken op de achtermuur van het drie verdiepingen tellende gebouw aan Mickiewicza 18a, een “herinneringsmuur” voor zich hadden. Want pas in de jaren 1970 werd de gevel van de achtermuur, die volledig bedekt was met duidelijke kogel- en granaatscherfgaten, gerenoveerd. De opstandige gevechten waren bijzonder hevig in Żoliborz; de overgave van het district, op 30 september, vond pas plaats na de persoonlijke tussenkomst van een afgezant van het hoofdkwartier van het thuisleger.
De inwoners van Żoliborz zijn trots op het feit dat hun district tijdens de Opstand tot eind september als een afzonderlijke militaire en civiele verdedigingseenheid functioneerde. De Republiek Żoliborz, die werd geleid door een van de helden van de Opstand, luitenant-kolonel Mieczysław Roman Niedzielski - alias “Żywiciel” - werd afgebakend door barricades van opstandelingen. De barricades bevonden zich ook op de Czarnieckiego Straat, om precies te zijn op Stefan Czarniecki, de kroonveldheer die in het Poolse volkslied wordt genoemd.
Niet meer dan drie of vier minuten lopen scheiden mij van het pand aan de Czarnieckiego-straat 49, een dubbel belangrijke plek - als monument voor de schoolarchitectuur van de Tweede Republiek en als plek die de gevechten van de opstand op een speciale manier herdenkt.
Dit architectonisch subtiele gebouw ontstond als een van de scholen van de Militaire Familievereniging, opgericht in 1925. Het bracht de vrouwen van officieren en onderofficieren samen. De schoolsectie werd voorgezeten door de vrouw van de maarschalk, Aleksandra Piłsudzka. Het gebouw werd voltooid in 1933 en de architect, Jan Koszczyc - Witkiewicz (1881-1958), neef van Stanisław Witkiewicz, gebruikte een unieke combinatie van stijlen. Op de een of andere manier heeft dit architectonische juweeltje zijn oorspronkelijke vorm weten te behouden....
De school - de privé-school voor gemengd onderwijs van de “Militaire Familie” - begon 90 jaar geleden, in september 1934. In 1941 werd de school gedwongen gesloten; het was een internaat voor jongens, wezen en halfwezen; het was een plaats voor geheime lessen; en het was ook een plaats voor het verlenen van hulp aan Joden die ondergedoken zaten. Tijdens de Opstand diende het gebouw als kantine en voedselopslagplaats voor de opstandelingen en werd veldhospitaal nr. 104 er geplaatst, dat werd verplaatst naar het nabijgelegen Sokolnicki Fort vanwege de zeer zware beschietingen.
Tijdens de Opstand liep het gebouw schade op aan de gevel, ramen werden ingegooid, de gymzaal brandde uit en had geen dak meer. De reparaties en renovaties gingen door tot 1949. Gelukkig konden de structurele en decoratieve elementen bijna in hun oorspronkelijke staat behouden blijven. Sinds 1968 herbergt het gebouw onafgebroken speciale scholen voor leerlingen met een verstandelijke beperking.
In 2016 - 2017 werd er - met prioriteit! - renovatie- en conserveringswerkzaamheden. De toegangstrap, een deel van de schoorsteen, de pergola en de decoratieve elementen, waaronder die op de hoeken, kroonlijsten en plinten van klinkers, werden gereconstrueerd (de architect introduceerde bijvoorbeeld patronen van afgeschuinde bakstenen). De 4.300 klinkers die nodig waren voor de renovatie werden op speciale bestelling gemaakt door dezelfde steenfabriek als voor de oorlog, uit de buurt van Gozdnica.
Een deel van de zogenaamde schietgaten werd opzettelijk achtergelaten. Van de resterende ongeveer drieduizend schietsporen werden er ongeveer 1100 bewaard door blootliggende muurfragmenten te selecteren. De kogel- en granaatscherfgaten werden met de hand schoongemaakt en daarna chemisch behandeld, waarbij de bakstenen basis bewust werd behouden. Ze spreken levendig tot tijdgenoten; waarschijnlijk krachtiger dan de gedenkplaten....
Het huis aan de Czarnieckiego-straat 49 staat samen met het omliggende terrein en groen onder monumentenzorg. Het is uitzonderlijk dat dit gebouw ondanks de vele bedreigingen zijn oorspronkelijke vorm en unieke details heeft weten te behouden. Het vertegenwoordigt een unieke combinatie van stijlen; Jan Koszczyc - Witkiewicz liet zich inspireren door de landhuisstijl (de voorvleugel heeft kenmerken van de Poolse landhuisarchitectuur), de Zakopane-stijl, de Weense Art Nouveau, het Noord-Europese maniërisme, Art Deco, Functionalisme..... De villa in Mokotow, ook bewaard gebleven, die hij bouwde in 1938, zit vol fantasie, maar van een heel andere soort.